Menemen
Menemen; doğusunda Manisa, batısında Foça ve Ege Denizi, kuzeyinde Aliağa ilçesi, güneyinde Çiğli ilçesi ile çevrili olup yüzölçümü 665 km2'dir. Asarlık, Emiralem, Harmandalı, Koyundere, Maltepe, Seyrek, Türkeli ve Ulukent olmak üzere 8 beldesi 27 köyü bulunmaktadır. İlçe Manisa Spil dağının devamı olan Dumanlı ve Yamanlar Dağı ile doğudan, Şaphane dağı ile kuzeyden kuşatılmıştır. Gediz nehri Manisa ovasından sonra Muradiye ve Emiralem'i geçip ilçemizde 18 km yol aldıktan sonra Maltepe Beldesinden Ege denizine dökülmektedir.
İlçe, İzmir- Afyon - Bandırma demiryolu, Menemen - Manisa karayolu ile İzmir - Bergama - Çanakkale karayolunun üzerinde olup ızmir merkezine 33 km. mesafede önemli bir yerleşim alanıdır.
İlçe merkezinin denizden yüksekliği 20 metredir. Akdeniz ikliminin Ege bölgesi için gösterdiği karakterleri aynen taşımaktadır. Kışları ılık ve yağışlı, yazları ise sıcak ve kuraktır.
İlçe ekonomisi tarıma dayalıdır. Özellikle kavun ve çilek üretimi yaygındır. İhracata yönelik deri ve deri mamullerinin üretildiği önemli bir merkezdir. Menemen daha çok çömlekleri, testileri, saksıları ve rengarenk desenli seramik ürünleriyle ünlüdür.
Menemen isminin nereden ve nasıl geldiği kesin olarak belli değildir. Bir rivayete göre Bergama Kralı EUMEN'in adından gelmiştir.
İkinci rivayet Farsça'dan geldiğidir. Pers egemenliği sırasında Pers kralı şehri aldıktan sonra "Ben Aldım, Ben Aldım" şeklinde haykırır. Acem dilinde "Ben"in karşılığı "Men"dir. Bu deyiş günümüze değin değişerek Menemen adını almıştır. Diğer bir rivayete göre ise Bizans Egemenliği sırasında şehre "MAINEMENAU" adının verildiği söylenir. Bu deyiş zamanla değişerek Menemen şehrini almıştır. Bu diğerlerinden daha tutarlıdır.
Yalnız kesin olan birşey varsa Menemen adının 400 yıl öncesinden MELEMEN şeklinde söylendikten sonra MENEMEN olduğu. Bunun en kesin kanıtı Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesidir. Evliya Çelebi 1671 yılında geldiği Menemen'de şehir adını Melemen şeklinde telaffuz etmektedir.
Tarihçesi
Menemen'in kuruluşu milattan önce dayanmakla birlikte kesin bir tarih saptanmış değildir. İlçenin M.Ö 1000 yıllarında Eoliyenlerle İonyalıların hudutlarını oluşturan Gediz (Hermos) nehrinin sol sahiline yakın olan bugünkü Yahşelli Köyü civarında kurulduğu zannedilmektedir. M.Ö 263-241 yılları arasında da Asarlık köyü yakınlarına nakledildiği, Anadolu Beylikleri zamanında bugünkü yerine taşındığı bilinmektedir.
Uzun yıllar İonyalıların egemenliği altında kalan Menemen, daha sonra Frigyalıların egemenliği altına girmiştir. Bölge el değiştirmesine rağmen İonlar bazı yerlerde egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Frigyalıların egemenliği M.Ö 676-546 yılları arasında Lidyalılar izlemişlerdir.
Son Lidya Kralı Krezüs'ün Pers hükümdarı Kurus'a (Kirus) yenilmesiyle M:Ö 546 yılında Anadolu sahilleri dolayısıyla Menemen, Perslerin eline geçti. M.Ö. 334 yılına dek süren Pers istilası Büyük İskender'in Anadolu'yu istilası ile son buldu. Makedonya Kralı Büyük İskender'in M.Ö 323 yılında ölümü üzerine zaptettiği topraklar üzerinde, Helenizm krallıkları dediğimiz Asya, Mısır ve Makedonya krallıkları kuruldu. Asya krallığı sınırları içinde kalan Batı Anadolu'da Büyük İskender'in kumandanlarından biri tarafından bugünkü Bergama ve yöresinde "Bergama Krallığı" kurulmuştur.
Bu sırada Menemen ve çevresi de Bergama Krallığının egemenliğini tanımıştır. M.Ö 64 yılında Asya Krallığı Romalılar tarafından ortadan kaldırılınca kasaba Romalıların egemenliği altına girmiştir. Daha sonra Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesi üzerine(M.S 395)Doğu Roma İmparatorluğu'nun (Bizans) payına düşmüştür. Anadolu'da Malazgirt zaferi ile başlayan Selçuklu egemenliği kısa sürede Menemen'i de içine aldı.(1084)Ancak haçlı seferlerine rastlayan bu dönemlerde Menemen'in birkaç kez el değiştirdiği görülmüştür.
Anadolu Selçukluları'nın son zamanlarında bağımsızlıklarını ilan eden Germiyanoğulları'nın yardımı ile Manisa ve çevresini elde eden Saruhan Bey 1300 yıllarında Saruhan Beyliğini kurdu. 1313 yılında Saruhan Bey Menemen ve Foça yörelerine de egemenliği altına alarak sınırlarını genişletti.
Anadolu'da Osmanlı Beyliğinin kurulması sırasında Saruhan Beyliğini ortadan kaldıran Yıldırım Beyazıt Menemen'i de Osmanlı Beyliği sınırları içine dahil etti. Yıldırım Beyazıt 1342 yılında Ankara Savaşında Timurlenk'e yenilince Timur Anadolu Beyliklerine bağımsızlıklarını geri verdi. Bu arada Saruhan Beyliği de eski toprakları üzerinde bağımsızlığını ilan etti. Osmanlı tahtında hüküm süren Fetret Devri dediğimiz döneme Çelebi Mehmet, diğer kardeşlerini yenerek son verdi ve yeniden Anaadolu Birliği'ni kurma çabalarına girişti. Mehmet Çelebi Saruhan Bey'ini öldürterek bir asırdan beri devam eden Saruhan Beyliğine son verdi.
Menemen ve çevresi de yeniden Osmanlı egemenliğine geçmiş oldu. 1425 yılında 2. Murat Menemen'i kesin olarak Osmanlılara bağladı. 1850 yılında eyalet merkezinin Aydın'dan İzmir'e alınmasıyla Menemen'de Manisa'dan ayrılıp İzmir'e bağlandı.
479 yıl Osmanlı idaresinde kalan Menemen, İzmir'in işgalini takip eden 17-18 Mayıs 1919 tarihinde Yunanlılar tarafından işgal edildi. Üç yıldan fazla süren işgal sırasında Menemen çok kötü acı günler yaşamış; bu arada buna rağmen Kaymakam'ı Kemal Bey de şehit edilmiştir.
İşgale rağmen Menemenli hiçbir zaman Yunan buyruğu altına girmemiş zaman zaman dağlara çıkarak Yunan askeri birliklerine baskınlar yaparak zayiatlar verdirmişlerdir.
Menemen, Kurtuluş Savaşı sonrasında zafer kazanan Türk Ordusu'nun 9 Eylül 1922'de şehre girmesiyle tekrar bağımsızlığına kavuşmuştur. 9 Eylül günü Menemen'in en mutlu günü olarak kabul edilmiştir.
Tarihi Yerler
LARİSSA
Menemen'in kuzeyinde Gediz nehrine 2 Km uzaklıkta Buruncuk köyünün olduğu yerdedir. Cilalı taş devrinden kaldığı sanılmaktadır. İ.Ö. VIII. Yy. sonlarına doğru Bizans egemenliğine girmiştir. Belirgin aralıklarla yapılan kazılarda,surlarla çevrili ve Bizans öncesinden kalma kent kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Özellikle tepe'ye giden taş yolu görülmeye değerdir.
TEMNOS
Yıkıntıları Hasanlar ve Görece köyleri hududunda görülmektedir. Roma imparatorluğu döneminde büyük bir deprem geçirdiği tahmin edilmektedir. Nonithos ünlü hatip Hermegaras'ın doğduğu yerdir. Ancak burada bugüne kadar resmen kazı yapılmamıştır.
KYME
Bozköy (Bicer) ılıcası ile Aliağa arasında Eski Foça yolu üzerinde NEMRUT denilen yerdedir. 1926 yılında Çekoslavakya Üniversitesi adına burada bir kazı yapılmıştır. M.Ö.'ki zamanlara ait bina kalıntıları bulunmuştur. Deniz kenarındadır. Halen resmi kazının yanında kaçak olarak yapılan gizli kazılarla büyük kurşun borular çıkarılmaktadır.
LEFKE
Bu Şehir Pers generallerinden TAHOS tarafından tesis edilmiştir. Bu zat Keykavus'a isyan edip bir adaya çekilerek bu kasabayı kurmuştur. Gediz nehri yatağını doldura doldura bu adanın Lefke ile birleşmesine neden olmuştur. Lefke şimdi Tuzçullu üçtepeler mevkiindedir.
PANAZTEPE
Maltepe köyü sınırları içinde 1985 Temmuz ayında başlayan ilk kazı sonucunda burada Miken Uygarlığına ait antik şehrin kalıntıları bulundu. Kalıntılar arasında bir liman ile mezarlık da ortaya çıkarıldı. Panaztepe'nin Ege Bölgesindeki antik yerleşim merkezlerinin en eskisi olduğu kesin olarak ortaya çıkarılmıştır. Kazı çalışmaları halen devam etmektedir.
NEON NİKOS
Yanıkköy yakınlarındadır. Bir tepenin üzerindedir. Eolya site devletlerindendir.
NiONiTHON
Yıkıntıları, Hasanlar ve Görece köyleri arasında görülmektedir. Ancak resmi olarak bir kazı yapılmamıştır.
TAŞHAN
1600'lü yıllarda yapıldığı sanılmaktadır. Daha çok deve kervanlarının uğrak yeri olmuştur. Moloz taş ve tuğladan imal edilmiş olup, iki katlıdır. Ticaretin canlanması ile başlayan hanların ilk örneklerindendir. Halen sağlam olarak ayakta durabilmektedir. Yakın zamana kadar Marangoz esnafının içinde barındığı Taşhan, bugün içi boş olarak restore edilmeyi beklemektedir.
