Menderes
İzmir'e 20 km uzaklıktaki Menderes ilçe merkezinin nüfusu 2000 yılı itibariyle 16792 kişidir. İzmir ilinin güneyinde bulunan ilçenin doğusunda Torbalı, batısında Seferihisar, kuzeyinde Konak ve Buca ilçeleri, güneyinde Ege Denizi ve Selçuk ilçesi bulunmaktadır. Narenciye tarımı, bağcılık ve zeytinciliğin önem kazandığı ilçede son yıllarda turistik etkinlikler de gelişmektedir. Adını 1071 yılında Cüneyt Bey'in adından yola çıkılarak Cüneyt Tabat, sonra Cumaabat olarak almıştır. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Cumaovası olarak anılmış ve daha sonra Menderes olarak değiştirilmiştir. Gümüldür beldesinin tarihi yerleri arasında Notion, Klaros antik kalıntıları ile Kasımpaşa, Samancıoğlu, Cüneyt Bey ve Cumaabat Camileri de Türk dönemi eserleri olarak yer alır.
Klaros
Klaros kutsal alanı, Kolophon'nun (Değirmendere) 13 km güneydoğusunda ve Notion (Ahmetbeyli)'nin 2 km kuzeyinde bulunmaktadır.
Klaros'taki Apollon Tapınağı bilicilik yeri olmasından dolayı Helenistik dönemde ve Roma çağında oldukça ünlüydü. Homeros'un dizelerinden anladığımıza göre bu kutsal yer önemli kültür merkeziydi. Tapınak Dor üslubuna göre yapılmıştır. Klaros bağımsız bir kent olmamış ve sürekli Kolophon'a bağlı olarak gelişmiştir. M.Ö.2. yüzyılda yapıldığı sanılan Propylon'dan Apollon Tapınağ’na giden iki tarafı sütunlar ve heykellerle dolu bir kutsal yol bulunmaktaydı. Propylon'da biliciye danışmaya gidenlerin yazdıkları kitabeler bulunmuştur. Kazılarda tapınağın cellasında Apollon, Artemis ve Leto'nun büyük boyutlu heykellerinin parçaları bulunmuş olup, bunlar günümüzde yerlerinde bulunmaktadır. Tapınağın önünde 2.5 m uzağında anıtsal bir sunak yer alır. Apollon tapmağına ait sunağın kuzeyinde taştan yapılmış güneş saati üzerinde Helenistik dönemde agorayı yönetene ait sunu yazıtı bulunmaktadır. Kazılarda gün ışığına çıkarılan heykel ve kabartmalar İzmir Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
Gümüldür
İzmir'in güneybatı sahilinde yer alan Gümüldür, Menderes ilçesine bağlı, şirin bir belde olup, İzmir'e 50 km mesafedir. İlk kez 19. yüzyılda yerleşim alanı olmuştur. Tarıma yönelik bu bölgede Rum ve Türk nüfus, iki ayrı yerleşim yeri oluşturmuştur. Cumhuriyet döneminden sonra Gavur Köy Rum yerleşimi boşalmış, bugün Köy adı ile anılan iç kesim Müslümanlarca oturularak korunmuştur.
Gümüldür dünyaca ünlü mandalina türü olan satsumanın yetiştirildiği yer olarak bilinmektedir. Belde adını satsuma cinsi mandalina ile tanıttığı kadar, 8 km'lik sahil şeridine sahip denizi ve kumsalı ile adını duyurmuştur.
Özdere
Özdere İon uygarlığının Efes'ten başlayan ve Teos'a kadar uzanan Ege sahil çizgisi üzerinde yer almaktadır. Şimdiki adı Özdere olan beldenin tarihe uzantısı Kesre ismi ile başlar. Kesre Köyü 1700'lü yıllarda Özdere'nin eski hali olan şimdiki Cumhuriyet mahallesinin 1 km kuzeyinde dağların yamacına kurulmuştur, 1960 yılında Özdere ismini almıştır. Belde 22 km'lik sahil şeridi ile Ege'yi kucaklamaktadır. Belde Akdeniz İklimine sahip olup, çevresi ormanlarla kaplı olduğu için temiz havası ile de ünlüdür.
Görece
Menderes ilçesinin Görece köyünde boncuk üretimi yapılır. Değişik renk ve biçimdeki boncuklar yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Ayrıca evlerde iğne oyası ve makrome yapılmaktadır.
Ksenophanes (Değirmendere)
iki İon kentinden biri olan Kolophon, İonia'nın en eski ve önemli kentlerindendi. İlk kez 1866 yılında yeri belirlenen antik Kolophon kenti, bugün Değirmendere olarak adlandırılan köydeki, üç tepe üzerinde kurulmuştu. İzmirli ozan Mimnermos kentin Pyloslu göçmenler tarafından kurulduğunu belirtmektedir. Kolophonlular, topraklarının verimliliği ve denizcilikteki ustalıkları nedeniyle çok varlıklıydılar. Kentlilerin zenginliği, rahat yaşam biçimini aşırı lükse dönüştürdü. Antik yazarlara göre bu lüks yaşam, Kolophon'un gücünü yitirmesine neden olmuştur. Buna karşın, Strabon, Kolophon'un donanması ve atlı birliklerinden söz ederken, özellikle Kolophonlu süvarilerin ününü ve başarılarını vurgular. At yetiştiriciliği ile tanınan kentin süvarilerinin paralı asker olarak başka kentlere gittikleri yazılı kaynaklardan da bilinmektedir. Kolophon, sırası ile Lidya'nın ve Perslerin egemenliği altına girmişti. Lİdyalılar M.Ö. 7. yüzyılın ilk yarısında Kolophon'u ele geçirmiştir. Kent sonra M.Ö. 6. yüzyılın ikinci yarısında Persler tarafından istila edilmiştir. Kent, M.Ö. 478 - 477 yıllarında kurulan Attika - Delos Deniz Birliği'ne girmiştir. Büyük İskender'in M.Ö. 330 yılında Anadolu'yu Pers egemenliğinden kurtarmasıyla Kolophon bir çok kent gibi özgürlüğüne kavuşmuştur.İskender'in ölümünden sonra generallerinden biri olan Lysimakhos M.Ö. 294 yılında kent halkını Efes'te yaşamaya zorlamıştır. M.Ö. 7. ve 6. yüzyıllarda parlak bir dönem yaşayan Kolophon, önemini yanlızca Klaros'taki tapınak ile sürdürüyordu. Roma Çağı'nda kent bağımsızdı ve asıl merkezi Notion'un akropolü içinde bulunuyordu. Kolophon ören yeri iyi korunmuş durumdadır. Yarım daire şeklindeki bir düzine kule ile desteklenen kent duvarı 4.yüzyılın sonunda inşa edilmiştir. Kolophon'da yapılan kazılar sonucunda evler, bir stoa ve Demeter Antaİa'ya sunulmuş bir tapınak ortaya çıkarılmıştır.
Ksenophanes (M.Ö. 570-475)
Kolophon'da doğan Ksenophanes, Anadolu'nun Pers işgalinde olmasından dolayı gençliğinde Güney İtalya'daki Elea şehrine göç etmiştir. Thales ve Anaksimemandros gibi akılcı yöntemin temsilcisi olan Ksenophanes Yunan halkının tanrılarını insanlara benzetmelerine şiddetle karşı çıkar. Ona göre, tanrıların doğduklarını söyleyenler de öldüklerini söyleyenler gibi dinsizdir. Tanrıların insanlara benzemelerine, çokluklarına ve karşıtlıklarına, yalan söylemelerine, sarhoş olup insanlar gibi kavga etmelerine ve onlar üzerine söylenen pek çok utandırıcı hikayelere karşı çıkarak Yunan halkının insan biçimli (Anthropomorfism) tanrı tasarımını kabul etmez ve kendi tek tanrı tasavvurunu ileri sürer. Ksenophanes'in tanrı tasarımı tek tanrıcılığa (monotheism) doğru atılmış bir adımdır.
Notion (Ahmetbeyli)
İzmir'e 50 km, Kolophon'a İse 15 km uzaklıktaki bir liman kenti olan Notion, bugünkü Ahmetbeyli köyünün sınırları içindedir. Akropol, iki tepe üzerine oturuyor ve kentin baş tanrıçası Athena Polias'a adanmış olan tapınak, akropolün batı tepesi üzerinde denize tümüyle hakim bir konumda bulunuyor. Notion da Kolophon gibi, Atiika-Delos Deniz Birliği'nin bir üyesiydi. M.Ö. 4. yüzyılın üçüncü çeyreği içinde Anadolu'ya Büyük İskender ile gelen özgürlük ve barış dönemi, M.Ö. 323 yılında, onun ölümü ile son bulur.
Notion M.Ö. 218 yılında Pergamon kralı Attalos'a bağlanır. M.Ö. 196 yılında Suriye kralı, III.Antiochos'un yönetimine girerse de M.Ö. 191 yıllarında tekrar Pergamon kralı II.Eumenes'in eline geçer. Apemeia barışı (M.Ö. 188) ile de Magnesia savaşında Roma ve müttefiklerinin yanında yer aldığı için Notion'a özerk statü verilir. M.Ö. 133 yılında başlayan ayaklanma sırasında Aristonikos donanması ile Notion'a gelir, akropolü ele geçirir ve kenti Romalıların Asya Eyaletine dahil eder. Tarihi boyunca Notion bağımsız bir kenl olduğu halde Kolophon'un bir parçası gibi görünmüş, Notion'a "Deniz üzerindeki Kolophon" , "Yeni Kolophon ' ya da " Güneydeki Koiophon" gibi adlar verilmiştir. Notion'da bouleuterion, iki agora ve tiyatro kalıntıları görülebilir.
